AFET SONRASI BARINMA

AFET SONRASI HIZLI KURULABİLİR YAŞAM ÜNİTESİ TASARIMI VE PROTOTİP ÜRETİMİ

Görsel 1, 2: Maket fotoğrafları

6 Şubat 2023'te dokuz saat arayla gerçekleşen Kahramanmaraş depremleri tüm ulusta derin acı yaratmış, acil barınma ihtiyacının çözümüne yönelik geçici ve kalıcı olarak hizmete sunulan barınakları da temel gündem maddesi haline getirmiştir. Bu doğrultuda Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü tarafından mesleki ve bilimsel sorumluluklarla geliştirilen tasarım, afet sonrası çalışmalarının önemli bir parçası olan geçici barınma birimi üretimini konu almaktadır (Görsel 3).

Görsel 3: DEÜ Acil Barınma Birimi broşürleri

Afet sonrası barınakların kısa süre içinde kurulabilmesi, dış kabuğun ya da örtünün zararlı dış etkilerden korunmayı sağlayabilmesi, birden çok afet için kullanılabilir olması, hafif ve kolay taşınabilmesi, basit ve hızlı kurulabilmesi beklenir. Bu çerçevede acil barınak denildiğinde dünyada ilk akla gelen uygulama örnekleri çadırlardır. Çadırlar her ne kadar kısa süreli (bir-iki hafta) barınma ihtiyacını çözse de, uzun vadede çeşitli (ısıl konfor, özel mekân yaratılması, yoğuma kaynaklı ıslanma vb.) nedenlerle işlevsel değildir. Bu doğrultuda afetzedelerin uzun süre çadırlarda yaşamasını önlemek, hijyen koşullarını ve psikolojik travmaları iyileştirilmek ve yaşantılarını kısmen de olsa daha iyi standartlara getirebilmek amacıyla geçici yaşam birimlerinin kurulması önem kazanmaktadır. Konteyner ve benzeri birimler ile sağlanan bu geçici yaşam birimlerindeki yaşam, teorik olarak afet sonrası bir-altı ay olarak öngörülmektedir. Ancak Türkiye özelinde deprem sonrası süreçlerde yaşanan deneyimler, pek çok ailenin geçici afet konutlarında yaşamaya çok uzun süre devam etmek zorunda kaldıklarını, kalıcı konutlara geçilmesinin yıllarca sürdüğü durumlara sıklıkla rastlandığını ortaya koymaktadır. Özetle, gerek deprem sonrası yaşanılan psikolojik travma gerekse kalıcı konutlara taşınma süresinin uzunluğu nedenleri ile barınma koşulları ve geçici konutların tasarımı çok daha fazla önem kazanmaktadır.

Bu doğrultuda geliştirilen acil barınma biriminin temel amacı, afet sonrası geçici konut olarak kullanılabilecek nitelikler taşıyan, hızlı kurulabilir, kolay taşınabilir ve yeniden kullanılabilir bir yaşam ünitesinin tasarımı ve hayata geçirilmesidir.

Tasarımda, 4 kişilik bir ailenin asgari konfor koşullarının sağlanması ve kullanıcıların mahremiyet, sosyalleşme gibi psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması, afetzedelerde ev hissinin yaratılması amaçlanmıştır. Bu yaklaşımla, geliştirilecek olan birimin ekonomik ve sosyal anlamda mevcut örnekleriyle yarışabilir olmasını sağlayacak nitelikleri şöyle belirlenmiştir:

· sökülüp takılabilir yapısı sayesinde deprem bölgesine tırlarla aktarımının daha çok sayıda sağlanabilir olması,

· nitelikli ekipman ve işçilik gerektirmeden kurulabilmesi,

· taşıma ve kurma kolaylığı için mümkün olduğunca hafif olması,

· mevcut konteynerlere nispeten düşük maliyetli olması,

· kullanım sonrası demonte edilerek depolanabilir ve yeniden farklı alanlarda kullanılabilir olması

· barınma birimlerinin mekânsal kurgu kombinasyonlarıyla kullanıcısına özel alan ve mahremiyeti korunmuş bir sosyalleşme olanağı sunması

· barınma birimi ile ilişkilenebilen ön alan oluşturması,

· kütle formu ile ev imgesi üretmesi

Bu tasarım ilkeleri doğrultusunda ilk olarak hacimsel nitelikler belirlenmiştir. Burada belirleyici olan unsurlar mekânsal standartlar ve nakliye koşullarıdır. AFAD tarafından belirlenen ve projede benimsenen standartlar dört kişilik geçici Yaşam Birimi’nin en az 21m² kullanım alanı içermesini, bu alan içinde pişirme (mutfak evyesi) ve banyo (klozet ve duş) hacimlerinin yer almasını öngörmektedir (Görsel 4).

Görsel 4: Geçici Barınma Ünitesi, Plan

Nakliye koşullarını belirleyen unsur ise tır dorse ölçüleridir. Standart tır dorselerinin 2,60m genişliğinde olması tasarlanan birimin kısa kenar ölçüsünde belirleyici olmuştur. Hacimsel niteliği belirleyen bir diğer unsur, tasarlanan Yaşam Birimi’nin afetzedeler için ev imgesi üretmesidir. Bu hedefle eğimli çatılar esas alınmış ve mevcut kübik konteynerler yerine eğimli (beşik) çatı oluşturulmuştur (Görsel 5).

Görsel 5: Geçici Barınma Ünitesi, AA Kesiti

Bu form geleneksel konut imgesini üretmenin yanı sıra yanal yüzeylerin boyutlarını en aza indirirken birimlerin hacimlerini arttırmayı sağlamakta, öte yandan üst yapıya eklenebilecek donatılarla (güneş panelleri vb.) sürdürülebilir bir mimari üretme fırsatı sunmaktadır. Ayrıca mevcuttaki konteynerlere getirilen temel eleştirilerden biri olan basıklık hissi giderilerek daha ferah bir hacimsel algı yaratmak mümkün olmuştur (Görsel 6).

Görsel 6: Firma ile ön protitip

Yaşam Birimi’nin tasarımında önemle ele alınan bir diğer unsur modüler olmasıdır. Beşik çatılı ortogonal bir modülün tekrarından oluşan Yaşam Birimi, yaşama-yatma işlevlerine yanıt veren iki modül ile ıslak hacimleri (mutfak + banyo) içeren Hizmet Modülü’nü kapsamaktadır (Görsel 7).

Görsel 7: Islak mekân ünitesi

Yaşama ve yatma mekanlarını oluşturan tip modüller hacim birebir aynı iken ıslak hacmi barındıran modül, kullanım ve donanım gereği boyutsal anlamda farklılaştırılmıştır. Bu, gerektiğinde modül sayısının çoğaltılarak daha geniş birimler elde edilmesine ya da ıslak hacmin olmadığı durumlarda kreş, atölye, sağlık birimi vb. işlevlerde kullanımına olanak sağlamak gibi avantajlar içermektedir. Düşük imalat maliyeti ve taşınabilirlik, yapım sistemi ile sağlanmıştır. Mevcut konteyner sistemlerinde önce strüktür (karkas) kurulmakta, ardından yanal yüzeyler, çatı ve zemin kaplamaları montajı sonrasında bütüncül tek bir hacim oluşturulmaktadır (Görsel 8,9, 10).

Görsel 10: Islak hacim ünitesi karkas detayları

Geliştirilen tasarımda ise kurulum süresini kısaltmak ve montaj kolaylığı sağlamak üzere birimlere ait yüzey panellerinin bir araya getirilmesi planlanmıştır, her bir modül üç yan, iki çatı paneli olmak üzere toplam beş yüzey ve zemin düzlemini oluşturan bir şase (alt düzlem) içermektedir (Görsel 11).

Görsel 11: Geçici Barınma Ünitesi, Panel Planları

Yanal paneller şasedeki pimlere yerleştirilirken profil çerçeveli sandviç panelden üretilen çatı panelleri, yanal yüzeylere bindirme ile oturtulmaktadır (Görsel 12).

Görsel 12: Panel içi detayları

Bu şekilde üretilmiş iki modülün yanına kısa kenar üzerinden eklemlenen Hizmet Modülü ise iç mekân yüzey kaplamaları ve vitrifiye elemanları ile montajı tamamlanmış tekil bir hacimdir ve sökülebilir değildir. Hizmet Modülü’nün alt yapı ile ilişkilenmesi, kısa kenar üzerinde yer alan temiz ve pis su tesisat çıkışları ile sağlanmış, elektrik tesisatı ise yaşam hacminin uzun kenarı üzerinde yer alan elektrik panosu üzerinden kurgulanmıştır. Tasarlanan boyutlar çerçevesinde bir tır ile tek seferde dört adet Yaşam Birimi’nin transferi sağlanabilmektedir.

Tasarımda hafiflik ve iklimsel değişimlere dayanım, malzeme seçimi ile sağlanmıştır. Yanal yüzeylerin taşıyıcı strüktürü demir kutu profil ile oluşturulmuş, çerçeve strüktür yanal yüklere karşı güçlendirme ve kaplama elemanlarının montajı için yine kutu profillerle desteklenmiştir. Çerçevenin dış yüzeyinde oluklu saç levha, iç yüzeyinde MDF-lam kullanılmaktadır. İki yüzeyin arasında ise ısı ve ses yalıtımını sağlamak üzere püskürtme polistren köpük uygulanmıştır. Çatı yüzeylerinin çerçeve sistemi de benzer biçimde kurgulanmış, kutu profil karkas üzerine sandviç panel kullanılmıştır. Yanal yüzeylerde oluklu saclar zemin kotuna doğru sarkıtılarak, çatı ile birleştiği kenarlarda ise kıvrılmış sac köşebent kullanılarak su sorununa karşı önlem alınmıştır. Zemin şaseleri de çerçeve ve ara gergi olarak kullanılan kutu profillerden oluşturulmakta, ara gergilerin alt yüzeyine saç levha monte edilmekte, arasına üzerinde yürünebilen sert strafor yalıtım panelleri yerleştirildikten sonra son kat olarak OSB paneller kullanılmaktadır. OSB panellerin üzerinde hijyen ve kullanım kolaylığını sağlamak için PVC malzemeli yer döşeme kaplaması planlanmıştır. Yaşam Birimi’nin konumlandırılacağı zeminden yükseltilmesi ve bu amaçla bağlantı noktalarından beton prizmatik bloklar üzerine yerleştirilmesi öngörülmektedir.

Barınma birimlerinin mekânsal kombinasyonlarıyla kullanıcılar için özel alan üretmesi ve mahremiyeti korunmuş bir sosyalleşme olanağı sunması hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda farklı uygulama alanları için birimlerin ikili ve/veya dörtlü birimler halinde düzenlemelerine yönelik farklı yerleşim planları geliştirilmiştir. Bu kurgular afet bölgelerinde öncelikle hedeflenen yangın güvenliğini sağlamakta, bütünleştikleri ıslak hacim biriminin altyapı olasılıklarını oluşturmakta ve barınma birimi kullanıcılarına ön alanlar tanımlayarak konfor koşullarına katkı sunmaktadır.

Tasarım süreci Mart 2023 tarihinde başlamış; prototip, süreçte farklı uygulamalarla geliştirilmiştir (Görsel 13).

Görsel 13: Prototip + prototip 2

İlk olarak, D.E.Ü. Teknik Atölyeler Şube Müdürlüğü’nün desteği ile bir ön üretim gerçekleştirilmiş; deprem bölgesine mümkün olan en kısa sürede gönderilmek üzere, sadece Yaşam Modüllerini içeren üç adet birim proje ekip üyelerinin kontrolünde Adıyaman K1 Konteyner Kent’e kurulmuştur (Görsel 14, 15, 16).

Görsel 14: Adıyaman K1 Konteyner Kent’te teknik atölyeler demo üretim (3)

Görsel 15: Adıyaman K1 Konteyner Kent’te teknik atölyeler

Görsel 16: Adıyaman K1 Konteyner Kent’te teknik atölyeler

12 Mart 2023 tarihinde Derslik olarak hizmete açılan birimler, bir yandan örnek modülün geliştirilebilecek noktalarının belirlenmesini sağlarken bir yandan da bölgedeki barınma sorunlarını gözlemleme imkânı sunmuştur. Rektörlük üst yönetiminin desteği ile gerçekleştirilen bu deneyim, geliştirilen modüllerin nakliye, montaj ve yaşam konforu performanslarının gözlenmesi ve gerekli iyileştirmelerin yapılabilmesi için önemli bir fırsat yaratmıştır. Panel sistemi ile üretilen duvar, döşeme ve tavan yüzeylerinin vinç gerektirmeden insan gücüyle ya da basit aletlerle hareket ettirilebilmesi, tasarlanan yaşam birimlerinin hafifliğini ve montaj kolaylığını da ortaya koymuştur (Görsel 17).

Görsel 17: İnsan gücü ile kolay kurulum süreci

Yüzeylerin bağlantı sistemlerinin basit detaylara sahip olması, nitelikli işçilik ve donanım gerektirmeden hızlı kurulabilmelerini sağlamaktadır (Görsel 18).

Görsel 18: Çoğaltma imalat süreci

Bu süreçle eşzamanlı ilerleyen prototip imalatı için Zeg House A.Ş. ile bir protokol gerçekleştirilmiş, üniversitenin farklı birimlerinden gelen katkılar çerçevesinde tamamen öz kaynaklar ile toplam 18 adet birimi içeren bir hizmet alımı yapılmıştır (Görsel 19).

Görsel 19: Uygulayıcı firma ile prototip üretimi

Bu doğrultuda tasarım sürecinde geliştirilen sistem detaylarının ve imalat çizimlerinin de revize edilmesini ve son haline gelmesiyle prototip, Nisan 2023’te tamamlanmış, diğer birimlerin imalat süreci ise Ağustos 2023’te tamamlanmıştır.

Firma ile gerçekleştirilen Ar-Ge sürecinin sonrasında yüzey bağlantı noktaları ile yan panellerin şase ve çatı bağlantı detayları geliştirilmiş, yüzey birleşimlerindeki sac köşebent kesitleri netleştirilmiş, Hizmet Modülü’nün tesisat bağlantıları ve iç mekân detayları düzenlenmiştir. İmalatın sonlanma aşamasında göz önünde tutulan bir diğer unsur, Yaşam Birimi’nin kurumsal kimliği ve daha da önemlisi konteyner kentlerin soğuk atmosferine canlılık sunma olasılığıdır. Bu kapsamda konteyner panellerinin dış yüzeylerinde kullanılan oluklu sac levhalarda ve köşebentlerde renk kullanımı gündeme gelmiş, proje ekibi tarafından Rektörlük Dokuz Eylül Üniversitesi’nin kurumsal kimliğinin parçası olan koyu mavi rengi benimsenmiştir.

Geliştirilen Yaşam Birimi hafifliği, taşıma ve montaj kolaylığı, kolay istiflenebilmesi ve demontabl tasarımı sayesinde yeniden kullanıma uygun olması çerçevesinde avantajlar taşımaktadır. 6 Şubat 2023 depremlerinin yarattığı toplumsal ihtiyaca çözüm üretme hedefi ile başlayan ve afet sonrası hızlı kurulabilir yaşam ünitesi üretimine evrilen bu süreç, depremzedelerin halen sürmekte olan barınma ihtiyaçlarına yanıt vermenin ötesinde, akademi-toplum ilişkisini güçlendirmesi nedeniyle değerli ve keyifli bir deneyimdir.

Not:

Projeye dair detaylı bilgiler aktaran, DEÜ tanıtım filmi için tıklayınız.

Deprem bölgesinde uygulanma sürecini anlatan haber yazısı için tıklayınız.

Teşekkür:

Proje ekibi prototip aşamasında destek veren, Dokuz Eylül Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’ne (Proje Numarası: FHD-2023-3152) üniversitenin öz kaynakları ile karşılanan sonraki üretim sürecinde ise Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü üst yönetimine, Mimarlık Fakültesi Dekanlığı’na, DEÜ Teknik Atölyeler Şube Müdürlüğü personeline ve Zeg House A.Ş’ye teşekkürlerini sunar.