Yapılı Çevrenin Korunması ve Emek Kavramı İlişkisi

Dilara Yaraş Er, Mimar

  İtalya’da maziyi günümüze taşıyan binalarla sınırlanmış taş sokakları adımlarken, başka ülkelerin tarih kokan şehirlerinin fotoğraflarına bakarken, geniş bir caddenin resmedildiği eski bir yağlıboya tabloyu aynı lokasyonun oldukça az değişime uğrayarak günümüze ulaşmış hâlinin fotoğrafıyla kıyaslarken aklımıza gelen soru aynıdır. Bizim kültürümüzde şehri, kendine has karakteristiğini, sokaklarını, özgün detaylı binalarını muhafaza etmeye neden önem verilmez? Emeğinin karşılığını almak istemek, hak aramak gibi kavramların anarşik eylemler olarak dayatılmasının sonucu olarak kapitalizmin emekçiler dahil her kesim tarafından içselleştirilebildiğine şahit olduğumuz ülkemizde, emek kavramının ve ona yeterince atfetmediğimiz önemin etrafımızdaki yapılı çevreye olan duyarsızlığımızla ilişkisi olması mümkün müdür?

  Bugünlerde tarihi, kültürel, mimari açıdan değeri olan yapılara restorasyon denemeyecek kadar kötü müdahalelerde bulunulduğuna, binaların ince işçilik sonucu elde edilmiş zarif detaylarının ve onlar için sarf edilen emeğin üstünün sıvayla hoyratça örtülmesine şahit olmaktayız. Yapının mevcudiyetini korumak, geleceğe aktarmak gibi olumlu birtakım düşüncelerle çıkıldığını sandığımız yolun sonunda, binanın özgün karakterinin, onu tasarlayan, inşa eden insanların emeklerinin gömüldüğü mezarlık olduğunu görüyoruz.

  Gündemimizi sıklıkla meşgul eden, kenti dönüştürmekten aciz kentsel dönüşüm sürecinin, geçmişte zahmetlerle inşa edilmiş her türlü binanın –detaylı inceleme yapılmadan- iş göremez olduğunu iddia edip, onları kolayca gözden çıkarmak ve yenisini yapmaktan ibaret olduğunu söylemek yanlış olmaz. Doğduğum ilçenin caddelerinde karşıma çıkan, Sümer Usta’nın tarihe not düşmek istercesine estetik kaygılarla bir köşesine kendi adını ve inşanın gerçekleştiği tarihi yazdığı binalarının ayakta kalan son örnekleri de kentsel dönüşüm sürecinde ortadan kaldırılmaktadır. İlçenin imarında rol almış, yerleşim yerinin ortak hafızasında yer etmiş Sümer Usta’nın hatırası verdiği emeklerle birlikte kompozit cephe kaplamalarının, krom korkulukların ve ticari kaygılarla cephelere sakil bir şekilde kondurulan devasa “X İnşaat” yazılarının altında kalmaktadır.

  Televizyonda oldukça eski yapıların tamir edilip, yeniden kullanılabilir hâle getirildiği yabancı prodüksiyonlu programlara rastlamak olasıdır. Bizdeki örnekleri gibi iç mekânların yeni mobilyalarla ve “tasarım” olduğu iddia edilen kitsch nesnelerle tadil edilmesinden ziyade; bu yapımlar temel hasarını giderme, sıhhi tesisat sistemini yenileme gibi büyük çaplı ve daha çok emek gerektiren tamirat işlerini içermektedir. Bu programlarda, harap durumdaki evden çıkan eski eşyaların arasında eve ait teknik el çizimlerinin bulunması, çerçevelendikten sonra yenilenmiş evin duvarına değerli bir tabloymuş gibi asılması ve tamirat aşamasında, evin inşasında çalışan bir işçinin sakladığı notun bulunarak kendisine ulaşılması, yapının yenilenmiş hâlini görmesi için davet edilmesi, zamanında ortaya koymuş olduğu uğraşın sonuçlarının bugüne değin ulaştığını göstererek emeğinin yüceltilmesi gibi hadiselere rastlanmaktadır. Bu örneklerde yapıların üzerinde mesai harcamış insanların onurlandırıldığı, verilen emeklerin öneminin vurgulandığı açıkça görülmektedir. Nihayetinde izlenme ve beğenilme kaygılarıyla üretilmiş bu şovların gerçeği ne derecede yansıtıyor olduğunu bilemeyiz fakat medyanın, izleyicisinin beklentisine, beğenisine uygun ürünler ürettiği gerçeğini göz önünde bulundurduğumuzda bu programlar üzerinden toplumun yapılı çevreye olan bakış açısı hakkında çıkarımda bulunulabilir.

  Kentsel dönüşüm, restorasyon gibi mimari faaliyetlerde veya televizyon programları gibi gündelik yaşamlarımızın sıradan parçalarında emeğe duyulan saygının yapılı çevreyi korumaya olan katkısına dair izler bulmak mümkündür.